Cieszy nas powrót do Ateneum, po długiej przerwie, Macieja Wojtyszki – reżysera, dramaturga, wykładowcy na Wydziale Reżyserii Akademii Teatralnej w Warszawie, ale też twórcy wielu legendarnych przedstawień, nie tylko w Ateneum. Przedstawienie Kandyd, czyli optymizm Maciej Wojtyszko wyreżyserował razem ze swoim synem Adamem
Czy optymizm jest postawą idiotów, a pesymizm świadectwem trzeźwej mądrości? O współczesnym Kandydzie z MACIEJEM i ADAMEM WOJTYSZKAMI rozmawia TADEUSZ NYCZEK.
TADEUSZ NYCZEK Bardzo wam zależało na podkreśleniu słowa „optymizm” w tytule Kandyda. Dlaczego?
MACIEJ WOJTYSZKO Bo ten rodzaj wesołego samooszukiwania się społeczeństw raczej narasta. W momencie, kiedy Wolter wyśmiewał optymizm Leibniza, wyśmiewał bardzo konkretny i wyrafinowany system filozoficzny, który głosił, że skoro świat jest, jaki jest, widać taki być musi, czyli najlepszy. To by jeszcze było banalne. Od tamtego czasu pojawiły się jednak nowe formy optymizmu, począwszy od urzędowego po optymizm reklamowy, gdzie ludzie są coraz to ładniejsi, przyjemniejsi i zdrowsi. Mnie on bardzo uwiera, bo to czyste samooszustwo – że jest ogólnie dobrze, choć akurat nam dzieje się źle. O tym pisał Wolter, ale dziś taką sytuację traktuje się jak rozpowszechnioną prawdę życiową.
ADAM WOJTYSZKO Gorzej: jesteśmy zmuszani do opowiedzenia się po jednej ze stron. Musisz być albo optymistą, albo pesymistą, i wstyd powiedzieć, że jest się gdzieś pośrodku. Kandyd daje szansę ucieczki od tak kategorycznego myślenia o sobie i świecie. Radykalny wybór jednego przeciw drugiemu może grozić chorobą psychiczną, a ja to widzę teraz dosłownie wszędzie. (…)
TN Mimo wszystko istnieje wyraźna nierównowaga między pojęciami optymizmu i pesymizmu. Wspominaliśmy urzędowy optymizm, do którego zawsze mają skłonności wszystkie rządy i ustroje. A jednocześnie nie ma czegoś takiego jak urzędowy pesymizm zakładający, że coś na pewno pójdzie źle, nie tak, nie tędy, choć praktyka pokazuje, że raczej tak właśnie się dzieje.
AW Z drugiej strony optymizm jako motor działania jest bardzo właściwą naszemu gatunkowi cechą, która pozwala nam opleść kulę ziemską jak pleśń i panoszyć się właściwie wszędzie, zakładając, że mamy do tego prawo.
MW Pozwala też naszemu gatunkowi przetrwać.
TN Nie sądzicie, że łatwiej byłoby wystawić Kandyda choćby w komunizmie, gdzie całkiem otwarcie panował urzędowy optymizm, choć wszystko wokół dowodziło, że idzie coraz gorzej?
AW Było łatwiej, bo był bardzo wyraźny antagonista – właśnie w postaci globalnie fałszującego systemu. Dzisiaj jest znacznie trudniej, bo wiele rodzajów przymusu wsącza się przez osmozę, prawie niewidocznie. Reklamowa komercja, przedstawiająca świat w różowych barwach, zawsze upiększony, prezentuje wizje szczęścia prawie na wyciągnięcie ręki, a przecież to czyste oszustwo. Każdy w obliczu taki wzorów życia musi postawić sobie pytanie, czy podjąć tę grę, która nie ma dobrych rozwiązań, bo ideał szczęścia zawsze ucieka. No i nie ma jednej skali odniesień, ideały dla każdego bywają różne.
MW Pamiętam oczywiście tamtą władzę, która była dosyć prostym adresatem większości gestów artystycznych. Dzisiaj można oczywiście mówić, że jakaś władza jest taka, a inna owaka, ale chyba bardziej celowe jest rozmawianie o postawach ludzi wobec życia w ogóle. Władza jako adresat może być jednym z celów, ale już nie głównym.
* pełny tekst wywiadu przeczytacie Państwo w programie do przedstawienia KANDYD, czyli Optymizm.
“Kandyd, czyli optymizm” Voltaire’a, w przekładzie Tadeusza Boya-Żeleńskiego.
adaptacja – Krzysztof Orzechowski, Maciej Wojtyszko, reżyseria – Maciej Wojtyszko, Adam Wojtyszko
teksty piosenek – Maciej Wojtyszko, muzyka – Jerzy Derfel, choreografia – Zofia Rudnicka, kostiumy – Agata Roguska, współpraca projektowa – Studenci Wydziału Scenografii ASP w Warszawie, opieka artystyczna – prof. Paweł Dobrzycki, światło – Jędrzej Skajster, kierownictwo i opracowanie muzyczne – Wojciech Borkowski, przygotowanie wokalne – Tomasz Bajerski
Występują: Julia Konarska, Paulina Kondrak, Dorota Nowakowska, Katarzyna Ucherska, Artur Barciś, Krzysztof Gosztyła, Mateusz Łapka, Tomasz Kozłowicz, Wojciech Michalak, Tomasz Schuchardt, Jan Janga Tomaszewski
Marcin Tomaszewski.