Kończy się rok 2022, w którym świętowaliśmy stulecie urodzin Janusza Warmińskiego (1922-1996) – reżysera, legendarnego dyrektora Teatru Ateneum przez czterdzieści dwa lata, twórcy powojennej legendy tej sceny.
JANUSZ WARMIŃSKI
Ur. 30 września 1922 w Warszawie – zm. 2 listopada 1996 tamże. Aktor, reżyser, dyrektor teatru.
Należał do pokolenia, któremu II wojna światowa zabrała młodość. Był w klasie maturalnej, gdy we wrześniu 1939 roku wybuchła wojna. Dlatego maturę (w czerwcu 1940), a potem studia teatralne odbył na tajnych kompletach. Walczył (pod pseudonimem „Murzyn”) w szeregach Armii Krajowej, organizując i szkoląc w Dąbrowie Leśnej pod Warszawą oddział zbrojny, który w powstaniu warszawskim był częścią zgrupowania „Kampinos”.
Po wojnie pracował jako aktor m.in. w zespole Teatru Polskiego w Poznaniu. Grał dużo, głównie role amantów.
Punktem zwrotnym okazała się decyzja o wstąpieniu w 1947 roku, na zaproszenie Leona Schillera, do zespołu Teatru Wojska Polskiego w Łodzi. Pracę aktora połączył wówczas Warmiński ze studiowaniem reżyserii w łódzkiej szkole teatralnej.
Studiów reżyserskich jednak nie ukończył, bo zaangażował się, m.in. wspólnie z Kazimierzem Dejmkiem, w samokształceniową pracę łódzkiej Grupy Młodych Aktorów, z której wyłonił się w 1949 słynny zespół Teatru Nowego. Wkrótce potem zrezygnował z aktorstwa, do którego, według zgodnej opinii wielu osób, nie miał talentu. Próbował dramatopisarstwa, ale po kilku latach także i je zarzucił – z tych samych powodów co aktorstwo; skupił się przede wszystkim na pracy reżyserskiej.
W styczniu 1952 wrócił do Warszawy, by – mając niespełna trzydzieści lat – objąć dyrekcję artystyczną Teatru Ateneum. Był dyrektorem tej sceny ponad czterdzieści lat, z dwusezonową przerwą 1958-1960, aż do śmierci w listopadzie 1996 roku.
W historii teatru zapisał się szczególnie ten drugi okres dyrekcji, trwający trzydzieści sześć lat. Podjął wówczas Warmiński wiele ważnych inicjatyw, w tym powołanie dwóch mniejszych scen – Sceny 61 (1960) i Sceny na Dole (1986) oraz ustanowienie dorocznego konkursu debiutów dramaturgicznych.
Styl swojego Ateneum oparł na dwóch filarach: zespole aktorskim i literaturze. Wiele premier zostało specjalnie przygotowanych pod kątem znakomitych aktorów: Aleksandry Śląskiej (prywatnie żony Warmińskiego), Jacka Woszczerowicza, Jana Świderskiego, Gustawa Holoubka, Czesława Wołłejki, Hanny Skarżanki, Ignacego Machowskiego. Pracowali tu bądź nadal pracują tak wybitni artyści, bez których trudno wyobrazić sobie polską scenę teatralną ostatnich dziesięcioleci: Marian Kociniak, Roman Wilhelmi, Elżbieta Kępińska, Marian Opania, Leonard Pietraszak, Zbigniew Cybulski, Grażyna Barszczewska, Andrzej Seweryn, Krystyna Janda, Władysław Kowalski, Jan Matyjaszkiewicz, Anna Seniuk, Ewa Wiśniewska, Grzegorz Damięcki. Reżyserowali m.in. Andrzej Wajda, Konrad Swinarski, Kazimierz Dejmek, Bogdan Korzeniewski, Zygmunt Hűbner, Adam Hanuszkiewicz, Jerzy Grzegorzewski, Maciej Prus, Izabela Cywińska, Krzysztof Zaleski, Maciej Wojtyszko.
Lista zasług Warmińskiego jako dyrektora Teatru Ateneum jest długa. Szczególnie promował rodzimą i obcą dramaturgię współczesną, ale i wprowadzał do repertuaru widowiskowe dramaty historyczne. Specjalnością Ateneum stał się kameralny „teatr przy muzyce” zapoczątkowany i z powodzeniem prowadzony w Ateneum przez Wojciecha Młynarskiego.
Sam Warmiński reżyserował głównie sztuki współczesne o skomplikowanej problematyce psychologicznej (Więźniowie z Altony Sartre’a, Biesy Dostojewskiego w adaptacji Camusa). Szczególnie cenił dramat amerykański (Cena oraz Śmierć komiwojażera Millera, Kuchnia Weskera), znakomicie sprawdził się też jako reżyser w klasyce (Mewa i Wujaszek Wania Czechowa). Specjalne miejsce w jego reżyserskim dorobku zajmują sztuki dotykające tematyki powojennych rozliczeń (od Niemców Kruczkowskiego po Za i przeciw Harwooda).
Januszowi Warmińskiemu Ateneum zawdzięcza dziś swą piękną legendę i niepodważalne miejsce wśród najważniejszych scen teatralnych powojennej Polski.
Wyjątkowe cechy charakteru i osobowość Janusza Warmińskiego sprawiły, że zostało po nim wspomnienie nie tylko wspaniałego teatru, ale również dobra pamięć o prawym i szlachetnym człowieku. Dbając o rozwój kierowanej przez siebie instytucji przede wszystkim wierzył w tworzących to miejsce ludzi.
Wspomnieć wypada, że był także wieloletnim (od 1979 roku) prezesem Polskiego Ośrodka ITI i członkiem komitetu wykonawczego Międzynarodowego Instytutu Teatralnego afiliowanego przy UNESCO.
W stulecie urodzin otrzymał godną siebie i swojej sceny biografię „Janusz Warmiński i jego Teatr Ateneum”, napisaną przez Anetę Kielak-Dudzik, a wydaną nakładem Teatru Ateneum.
W ramach obchodów jubileuszowych 23 maja 2022 r. w Teatrze Ateneum, na Scenie 61, odbyła się promocja książki Janusz Warmiński i jego Teatr Ateneum, którą poprowadził Janusz Majcherek, z udziałem znakomitych gości – panelistów: Andrzeja Seweryna, Grażyny Barszczewskiej, Anny Seniuk, Ewy Wiśniewskiej, Anety Kielak-Dudzik i Jacka Wakara oraz dawnych współpracowników Janusza Warmińskiego z Ateneum.
Ważnym elementem jubileuszowym było również docenienie książki Janusz Warmiński i jego Teatr Ateneum w prestiżowych konkursach wydawniczych: 26 maja Polskie Towarzystwo Wydawców Książek przyznało Teatrowi Ateneum wyróżnienie w Konkursie Najpiękniejsza Książka Roku 2021. Nagrodę odebrali: dr Aneta Kielak-Dudzik, autorka książki i sekretarz literacki w naszym Teatrze oraz Maciej Małecki, który odpowiada za projekt graficzny i skład książki. 27 maja, w Dzień Książki Akademickiej, autorka odebrała Wyróżnienie Rektora Uniwersytetu Warszawskiego w Konkursie ACADEMIA 2022 dla Publikacji w Dziedzinie Nauk Społecznych i Humanistycznych.
Książka została również zakwalifikowana m.in. do konkursów: Nagroda Historyczna m.st. Warszawy im. Kazimierza Moczarskiego i Nagroda Literacka JULIUSZ dla najlepszej biografii roku.
22 czerwca w ramach cyklu „Książka w teatrze” o książce, z autorką oraz Barbarą Osterloff i Maciejem Wojtyszko rozmawiała Elżbieta Zimna. Fragmenty książki przeczytali aktorzy: Maria Ciunelis i Dariusz Wnuk.
8 października zaprosiliśmy na spacer po Powiślu. Janusz Warmiński i jego Teatr Ateneum był pretekstem do spacerowej rozmowy. Rozmawiano o tym, jak zmienił się charakter dzielnicy i jaki wpływ na to mieli artyści tej sceny? Którędy prowadziły ulubione trasy Wojciecha Młynarskiego, gdzie po inspirację zaglądał dyrektor Warmiński a kto z pracowników związał się z Powiślem na stałe? Spacer poprowadziła Hanka Warszawianka (Hanna Dzielińska), dziennikarka i varsavianistka.
18 października w Teatrze Ateneum odbył się wieczór wspomnień o Januszu Warmińskim w ramach cyklu „Moje Ateneum”, którego gospodarzem jest Jacek Wakar. O Januszu Warmińskim opowiedzieli aktorki i aktorzy Ateneum wczoraj i dziś – Elżbieta Kępińska, Krystyna Tkacz, Maria Ciunelis, Dorota Nowakowska, Katarzyna Łochowska, Marian Opania, Krzysztof Gosztyła, Jerzy Kryszak.
Tego dnia udostępniliśmy też we foyer Teatru mobilną wystawę przybliżającą współczesnym widzom teatru sylwetkę i dokonania legendarnego dyrektora.
7 i 8 grudnia w Instytucie Teatralnym odbyła się konferencja naukowa „Janusz Warmiński i jego Teatr Ateneum”,podczas której wygłoszono trzynaście wystąpień w blokach tematycznych: Aktorzy – Reżyserzy – Świadkowie – Dyrektor – Źródła.
Wystąpienia przygotowali: Elżbieta Baniewicz, Henryk I. Rogacki, Barbara Osterloff, Beata Guczalska, Maryla Zielińska, Rafał Węgrzyniak, Marcin Zawada, Paweł Płoski, Małgorzata Piekutowa, Jacek Sieradzki, Magdalena Raszewska, Aneta Kielak-Dudzik, Michał Smolis.
Dziękujemy instytucjom, które partnerowały nam w tych jubileuszowych obchodach: szczególnie Instytutowi Teatralnemu im. Zbigniewa Raszewskiego (organizatorowi cyklu wydarzeń poświęconych Januszowi Warmińskiemu w związku z setną rocznicą urodzin, w ramach dotacji celowej ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z budżetu państwa) oraz Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS – Mecenasowi 100. rocznicy urodzin Janusza Warmińskiego.
Był taki zwyczaj, w okresie dyrekcji Janusza Warmińskiego, ze w wieczór sylwestrowy 31 grudnia, Ateneum zapraszało na przedstawienie premierowe.
Ostatniego dnia 2022 roku Teatr Ateneum serdecznie dziękuje publiczności, która żywo odpowiedziała na zaproszenia udziału we wszystkich wydarzeniach jubileuszowych oraz wszystkim nieocenionym czytelnikom książki „Janusz Warmiński i jego Teatr Ateneum”, która spotkała się z niebywałym zainteresowaniem.